Bóle stawów: skąd się biorą, jak sobie z nimi radzić?

Bóle stawów, w zależności od nasilenia, pogarszają codzienne funkcjonowanie w mniejszym lub większym stopniu. W skrajnych przypadkach mogą nawet całkowicie uniemożliwić wykonywanie najprostszych czynności. Co może być przyczyną dolegliwości stawowych i jakimi środkami powinno się je leczyć?

Epizodyczne i krótkotrwałe dolegliwości stawowe nie stanowią jeszcze problemu – mogą być następstwem nadmiernego wysiłku fizycznego, nieliczenia się z możliwościami własnego organizmu lub kontuzji.

Na przykład wśród biegaczy częstą przypadłością są urazy stawu kolanowego. W takich przypadkach wystarczy tylko zrezygnować na pewien czas z treningów, by stawy na skutek procesów regeneracyjnych odzyskały pełną sprawność.
Nie trzeba uciekać się do stosowania jakichkolwiek leków czy preparatów.
Co innego, gdy bóle mają charakter przewlekły. Wtedy wskazana jest konsultacja z lekarzem. Ignorowanie chronicznych dolegliwości stawowych na ogół tylko je pogłębia, a im później rozpocznie się leczenie, tym trudniej będzie wrócić do zdrowia.
Rodzaj zastosowanej terapii zależy od przyczyny bólu, dlatego samodzielne próby uśmierzenia go, bez porozumienia ze specjalistą, mogą nie przynieść pożądanych skutków, a nawet tylko pogorszyć sytuację.

Przyczyny bólu stawów

Ból stawów może być uwarunkowany:

• chorobami reumatycznymi: reumatoidalnym zapaleniem stawów, twardziną układową, zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa, zespołem Sjogrena, toczniem rumieniowatym układowym, chorobą Stilla;
• chorobą zwyrodnieniową stawów,
• urazami mechanicznymi,
• dną moczanową,
• infekcjami bakteryjnymi lub wirusowymi,
• łuszczycowym zapaleniem stawów,
• stosowaniem niektórych leków,
• nowotworem kości lub chrząstki,
• chorobami zapalnymi jelit,
• nadwagą lub otyłością,
• nadmierną aktywnością fizyczną.

Jest to wyczerpujący rejestr wszystkich znanych medycynie przyczyn dolegliwości stawowych.
W postawieniu diagnozy najbardziej pomaga dokładne zlokalizowanie ognisk bólu, a także wywiad lekarski z pacjentem. Kluczowe są zwłaszcza informacje na temat czasu trwania dolegliwości, możliwych jej przyczyn (upadek, zwichnięcie itp.).

Nie bez znaczenia jest również to, czy ból pojawia się w jednym miejscu, czy po obu stronach ciała; czy wywołuje go ruch stawu, czy może pojawia się nad ranem i ustępuje po rozruszaniu się.
Tropem naprowadzającym bywają często objawy towarzyszące dolegliwościom bólowym, o których to objawach wspomnimy w dalszej części tekstu, jak również współwystępowanie innych schorzeń, na przykład łuszczycy, zaburzeń jelitowych czy choroby tarczycy.

Aby zidentyfikować przyczynę dolegliwości stawowych, niezbędne są oczywiście badania, które lekarz zleca na podstawie przeprowadzonego wywiadu.
W ramach diagnostyki reumatologicznej robi się morfologię i OB, a w niektórych przypadkach również punkcję stawu. Najważniejsze są jednak badania obrazowe: USG chorego stawu, badanie RTG, rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa.

Objawy towarzyszące

Dolegliwości stawowe objawiają się nie tylko bólem, choć jest to symptom najbardziej zauważalny i dokuczliwy. Towarzyszy mu często obrzęk i zaczerwienienie, mogą się też pojawić trudności w poruszaniu kończynami.
W przypadku wystąpienia tych objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, ponieważ nasuwają one podejrzenie poważnych schorzeń. Zwłaszcza jeśli do wymienionych powyżej symptomów dochodzą problemy z porannym wstawaniem, utrata wagi, stany gorączkowe, bóle mięśni i chroniczne poczucie zmęczenia.

Jak uśmierzyć ból?

Leczenie dolegliwości stawowych powinna oczywiście poprzedzać diagnoza, która wykaże, co jest ich bezpośrednią przyczyną. Niezależnie jednak od źródła bólu, można starać się go zmniejszyć na kilka sposobów.

Znaczną ulgę przynosi okładanie bolących miejsc lodem i smarowanie ich specjalnymi żelami aptecznymi.
Okłady wykonywane co najmniej dwa razy na dobę nie tylko uśmierzają ból, zmniejszają również stan zapalny.
Skuteczne może być również ograniczenie nadmiernej aktywności stawu, zwłaszcza jeśli ból jest bardzo intensywny.

Bagatelizowanie chronicznego bólu na ogół go tylko zaostrza i prowadzi do postępującej degeneracji tkanki chrzęstnej w stawie. Po złagodzeniu dolegliwości bólowych wskazane jest wykonywanie ćwiczeń wzmacniających staw, najlepiej pod okiem rehabilitanta.

W leczeniu dolegliwości stawowych zastosowanie znajduje również hydroterapia, czyli terapia wodą. Pływanie, podobnie jak jazda na rowerze oraz rozciągające ćwiczenia fizyczne, pozwala rozruszać stawy, nie obciążając ich przy tym zanadto. W przypadku urazów mechanicznych najpierw schładza się bolące miejsca, a następnie się je ogrzewa.

Najlepsze efekty daje jednak stosowanie preparatów przeciwbólowych lub przeciwzapalnych. Duża część z nich dostępna jest w aptekach bez recepty, ale warto pamiętać, że można je stosować bez konsultacji z lekarzem tylko przez kilka dni (maksymalny okres kuracji wskazany jest zawsze na ulotce).

Jeśli mimo zażywania leków stan pacjenta się nie poprawia, wtedy konieczna będzie wizyta u specjalisty.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie dolegliwości stawowych obejmuje metody niefarmakologiczne (redukcja masy ciała, rehabilitacja, edukacja pacjenta), farmakologiczne i operacyjne.
W leczeniu farmakologicznym główną rolę odgrywają przede wszystkim stosowane miejscowo niesterydowe leki przeciwzapalne z kapsaicyną lub bez niej.
W przypadku bardziej nasilonych objawów nie zdają one jednak egzaminu – wtedy trzeba sięgnąć po bardziej zaawansowane preparaty: paracetamol, a nawet opioidy (przy bardzo intensywnym, trudnym do zniesienia bólu).
Niektóre schorzenia leżące u podłoża dolegliwości stawowych powodują nieodwracalne skutki w tkance chrzęstnej i kostnej. Dotychczas nie wynaleziono jeszcze leku, który odwracałby czy chociażby tylko hamował proces degeneracyjny nieodłączny od choroby zwyrodnieniowej stawów.
W przypadku tej przypadłości jedynym dostępnym środkiem są preparaty uśmierzające ból. W tej roli sprawdzą się między innymi różnego rodzaju suplementy na bóle stawów.

Leczenie operacyjne

Zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe w obrębie stawu są wskazaniem do przeprowadzenia specjalistycznego zabiegu chirurgicznego – endoprotezoplastyki.
Polega on na wycięciu zwyrodniałego stawu i wszczepieniu w jego miejsce protezy, przejmującej funkcję uszkodzonej struktury. Zabieg ten przeprowadza się nie tylko w przypadku zmian zwyrodnieniowych, ale również przy wielu urazach, np. przy złamaniu szyjki kości udowej czy złamaniu w okolicy krętarza.
Warto jednak podkreślić, że operacja jest ostatecznością – zaleca się jej wykonanie tylko wtedy, gdy postępowanie zachowawcze oraz stosowanie farmaceutyków nie przynosi pożądanych rezultatów.

Endoprotezoplastyka w porównaniu z innymi zabiegami chirurgicznymi stosowanymi w przypadku zmian zwyrodnieniowych, takimi jak osteotomia korekcyjna, artrodeza, płukanie stawu czy synowektomia, jest o wiele skuteczniejsza.

Rehabilitacja

Rehabilitacja jest jedną z niefarmakologicznych metod leczenia dolegliwości stawowych. Jej skuteczność może być różna w zależności od stopnia zaawansowania schorzenia, jego rodzaju i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Często stanowi uzupełnienie leczenia farmakologicznego.
W jej obrębie wyróżniamy trzy podstawowe techniki: diatermię krótkofalową, galwanizację oraz kąpiel czterokomorową.
Poniżej opiszemy pokrótce każdą z tych metod.

Diatermia krótkofalowa

Diatermia krótkofalowa wskazana jest w przypadku bóli oraz przewlekłych stanów zapalnych stawów i okolic, a także choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa.
Polega ona na tym, że do bolącego miejsca przystawia się elektrody, które emitują prąd. Rozgrzewa on stawy, rozluźniając je i łagodząc ból.
Przeciwwskazaniami do diatermii krótkofalowej są:

• nowotwory,
• zaburzenia krążenia,
• gruźlica,
• ciąża,
• miesiączka,
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
• wylewy krwawe,
• stany zapalne,
• ropne zapalenie ucha środkowego i pęcherzyka żółciowego,
• ropień nerki oraz wątroby,
• obrzęki,
• zakrzepowe zapalenie żył,
• żylaki,
• metalowe implanty.

Galwanizacja

Galwanizację wykonuje się w przypadku zespołów bólowych związanych z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa, nerwobóli, przewlekłego zapalenia nerwów, splotów i korzeni nerwowych.

Trwający od 15 do 20 minut zabieg polega na przyłożeniu do bolącego miejsca dwóch elektrod emitujących prąd o niewysokim natężeniu. Przeciwwskazaniami do jego wykonania są ropne stany zapalne skóry i tkanek miękkich oraz wypryski.

Kąpiel czterokomorowa

Kąpiel czterokomorowa wskazana jest w przypadku zespołów bólowych związanych z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa oraz choroby zwyrodnieniowej stawów.
Pacjent zanurza najpierw nogi, a później ręce w czterech wypełnionych wodą komorach, a następnie jest poddawany działaniu prądu stałego przez 10-20 minut. Przeciwwskazaniami do tego zabiegu są takie przypadłości jak podciśnienie tętnicze, wysokie nadciśnienie tętnicze, gorączka lub problemy z krążeniem.

Podsumowanie

Dolegliwości stawowe są bardzo dokuczliwą przypadłością, która utrudnia lub całkowicie uniemożliwia wykonywanie codziennych czynności. W zależności od przyczyny oraz okresu ich trwania mogą być mniej lub bardziej nasilone.

Powyżej wyszczególniliśmy różne metody leczenia: część z nich koncentruje się na uśmierzaniu bólu, część zaś ma na celu eliminację jego źródeł.
Najczęstsze schorzenie wywołujące bóle stawów, czyli choroba zwyrodnieniowa, wciąż stanowi dla medycyny wyzwanie, ponieważ w jej przypadku w grę wchodzi tylko wygaszanie objawów.
Jednak konsekwentne przestrzeganie zaleceń lekarskich i systematyczne, kompleksowe leczenie pozwala odzyskać sprawność na tyle, by bóle stawów nie upośledzały w znaczący sposób codziennego funkcjonowania.